Навука зрушваць горы

На факультэце горнай справы і інжынернай экалогіі Беларускага нацыянальнага тэхнічнага ўніверсітэта ўжо 14 гадоў дзейнічае навукова-творчае студэнцкае бюро «Гарняк». Тут студэнты праводзяць даследаванні і распрацоўваюць тэхналогіі мадэрнізацыі горных машын. Кожны год вынікі іх работы атрымліваюць высокую ацэнку на міжнародных і рэспубліканскіх канферэнцыях і конкурсах. Сёлета студэнты таксама адзначылі некалькі бліскучых перамог.

Кіруе падраздзяленнем старшы выкладчык кафедры «Горныя машыны» факультэта горнай справы і інжынернай экалогіі Рыгор Антонавіч Басалай. Разам з калегамі ён далучае студэнтаў да навукі, матывуе іх на пошук новых ведаў і на сваім прыкладзе вучыць штодзённай упартай працы.

– На тэрыторыі Беларусі геолагамі ўстаноўлены значныя запасы карысных выкапняў. На радовішчах наладжана сучасная вытворчасць па здабычы і перапрацоўцы торфу, калійных і карбанатных угнаенняў, сапрапелю, нафты, а таксама абліцовачнага і будаўнічага каменю, пясчана-гравійных сумесей і цэменту. Гадавыя аб’ёмы вытворчасці вызначаюцца мільёнамі тон. Значны маштаб горных работ патрабуе выкарыстання сучасных высокапрадукцыйных і энерга­эфектыўных машын, – тлумачыць Рыгор Антонавіч важнасць даследаванняў, якія выконваюцца ў студэнцкім бюро «Гарняк».

Сёння на горных прадпрыемст­вах эксплуатуецца шмат імпарт­най тэхнікі, але беларускія машынабудаўнікі сумесна з навуковымі, праектнымі арганізацыямі і канструктарскімі бюро інтэнсіўна развіва­юць вытворчасць айчынных машын. Руднікі і солеабагачальныя фабрыкі «Беларуськалія» забяспечваюцца тэхналагічным абсталяваннем, якое вырабляюць Салігорскі інстытут праблем рэсурсазберажэння з вопытнай вытворчасцю, а таксама «Ніва-Холдынг». Іншыя горныя вытворчасці таксама бя­руць у эксплуатацыю беларускія распрацоўкі.

Для даведкі: за 14-гадовы перыяд студэнты і магістранты НТСБ «Гарняк» прынялі ўдзел у рабоце 32-х міжнародных навуковых канферэнцый і 9-ці форумаў-конкурсаў. На іх рахунку – дзясяткі бліскучых перамог.

Многія вучні Рыгора Антонавіча Басалая падыходзяць да абароны дыпломных праектаў з уласнымі вынаходкамі, маючы заяўку на патэнт або ўжо з патэнтам. Гэта даволі вопытныя даследчыкі, якія ўмеюць працаваць на вынік. На цяперашні час больш за 20 навукова-тэхнічных распрацовак маладых «гарнякоў» абаронены патэнтамі Рэспублікі Беларусь.

І яшчэ адно незвычайнае дасягненне студэнцкага бюро «Гарняк»: за гады работы тут сфарміравалася ўжо некалькі сем’яў. Справа ў тым, што з кафедраў «Горныя машыны» і «Горныя работы» ў бюро прыходзяць хлопцы, а з кафедры «Экалогія» – дзяўчаты. Працуючы над агульнымі тэмамі, яны шмат часу право­дзяць разам. Нярэдка ўзнікаюць пачуцці, і маладыя людзі, заручаныя самой навукай, ствараюць сем’і.

Навукова-творчае студэнцкае бюро «Гарняк» дапамагае прадпрыемствам мадэрнізаваць тэхніку і абсталяванне. Студэнцкія распрацоўкі дазваляюць павысіць эксплуатацыйныя паказчыкі і надзейнасць горных машын, палепшыць прадукцыйнасць працы, сэканоміць энергію і тым самым павысіць якасць прадукцыі і прыбытак прадпрыемстваў.

Пра эфектыўнасць работы студэнцкага бюро «Гарняк» сведчаць шматлікія перамогі на розных конкурсах, а таксама ўвага да гэтага падраздзялення БНТУ з боку вытворцаў.

На Рэспубліканскі конкурс навуковых работ студэнтаў у 2020 годзе ад студэнцкага бюро «Гарняк» было пададзена 4 работы (секцыя «Машынабудаванне. Механіка машын. Надзейнасць і бяспека тэхнічных сістэм»). Нядаўна былі падведзены вынікі конкурсу: тры работы студэнтаў-гарнякоў атрымалі першую катэгорыю і адна стала лаўрэатам.

– Выканаўцы работы, якая прызнана лаўрэатам, – студэнты 4-га курса Ілья Баровік і Наста Шчыгельская, – расказвае Рыгор Антонавіч. – Гэта творчыя, дапытлівыя людзі, і тэма іх распрацоўкі вельмі актуальная. Студэнты мадэлявалі рух крокавых экскаватараў і адвалаўтваральнікаў з мэтай павышэння эфектыўнасці іх работы. Трэба сказаць, што гэта надзвычай складаныя машыны, сапраўдныя гіганты. Калі вы бывалі ў Салігорску, то бачылі саляныя адвалы – там наверсе працуюць адвалаўтваральнікі. Яны вельмі габарытныя, памерам амаль з футбольнае поле, і бачныя за 10 кіламетраў. Адметна, што адвалаўтваральнік стаіць на апорным крузе адносна малога памеру, і калі з’явіцца нават невялікі крэн, ён можа паваліцца (такія выпадкі здараліся ў свеце). Страціць такую дарагую машыну нельга (яе кошт каля 5 мільёнаў долараў), таму стаіць задача павысіць яе ўстойлівасць. Мае студэнты займаліся гэтым пытаннем два гады і атрымалі добрыя вынікі. Сёння яны лаўрэаты.

Да гэтай перамогі Ілья і Наста ішлі даволі доўга. Так, летась яны прадстаўлялі сваю работу на міжнародным форуме-конкурсе студэнтаў і маладых навукоўцаў «Актуальныя праблемы выкарыстання нетраў», які праводзіць Санкт-Пецярбургскі горны ўніверсітэт.

– У гэтым форуме прымаюць удзел звыш тысячы маладых даследчыкаў з больш чым 50 краін (рабочая мова – англійская), – расказвае Рыгор Антонавіч. – З мінулага года мерапрыемства праводзіцца пад эгідай ЮНЕСКА, і я не ведаю, ці ёсць такія маштабныя форумы для моладзі па іншых напрамках навукі. Летась Ілья і Наста выйшлі ў фінал, іх работа атрымала высокую ацэнку экспертаў. Гэта надало студэнтам упэўненасці, яны пачалі працаваць з падвоенай сілай. Скажу шчыра, сёлета мы разлічвалі на перамогу, але, на жаль, не атрымалася. Мы, аднак, не адчайваемся. У Насты і Ільі наперадзе яшчэ цэлы курс, і я ўпэўнены, што ў іх будуць новыя напрацоўкі і новыя перамогі. Спадзяюся, што ў выніку яны змогуць падаць заяўку на патэнт.

А медалі з Санкт-Пецярбурга ўсё роўна прывезлі! Сапраўдны фурор на сёлетнім форуме зрабілі студэнткі-трэцякурсніцы Надзея Цяпава і Таццяна Астапенка, якія толькі год займаюцца ў «Гарняку». Дзяўчаты пакарылі журы сваімі ведамі ў галіне шахт, падземнага транспарту, канвеераў і інш.

Зараз у студэнцкім бюро «Гарняк» ціха, усе з’ехалі на практыку. Рыгор Антонавіч прызнаецца, што без студэнтаў нязвыкла.

– З імі клапатліва, але без іх вельмі сумна.

У бюро звычайна займаюцца 15–17 чалавек. Рыгор Антонавіч знаходзіць час і гатовы працаваць з кожным. Ён даўно стварыў сваю методыку, якая і прыносіць добрыя вынікі.

– Нельга даваць студэнтам непасільныя заданні, бо яны хутка страцяць цікавасць да даследаванняў, – гаворыць выкладчык. – Нельга таксама даваць ім гатовыя матэрыялы, бо гэта не прынясе карысці. Мне ў свой час вельмі па­шчасціла з маім навуковым кіраўніком. Мікалай Уладзіміравіч Кіслоў казаў: «Ты напішы хоць некалькі радкоў па тэме, астатняе дапрацуем. Аднак я павінен ведаць, што тут ёсць твая думка». Для мяне гэта арыенцір у рабоце са студэнтамі. Я прашу іх накі­даць думак, а ўжо потым дапамагаю ім сфармуляваць аснову і пачаць дзейнічаць.

Склад студэнцкага бюро «Гарняк» мяняецца кожныя два-тры гады. Выкладчыку ў такіх умовах і цікава, і цяжка.

– Не паспяваеш папраца­ваць з аднымі, а ўжо прыходзяць іншыя. І ўсе добрыя, усе лепшыя – і кожны раз пачынаеш работу нанова, – дзеліцца думкамі Рыгор Антонавіч. – Вядома, шмат студэн­таў просяцца ў бюро, але я ўсім кажу: калі мы ўжо пачынаем, то працаваць трэба сур’ёзна, на вынік. Не дзеля перамог, а каб студэнты адчулі «Я змог!», «Я змагла!». Гэта важна. У пазамінулым годзе на «БелАЗе» праходзіў міжнародны конкурс кейсаў. Удзельнічалі 7 універсітэтаў горнага профілю з розных краін. Адзін з маіх хлопцаў прызнаўся, што для яго гэта была надзвычайная падзея – выступіць на такім сур’ёзным форуме. Сказаў, што ў школе толькі аднойчы прамаўляў перад вялікай аўдыторыяй, а пасля ўжо ніколі не даво­дзілася прэзентаваць сваю работу. Хваляваўся, але справіўся – і ў яго быццам крылы выраслі. Таму з маладымі людзьмі трэба працаваць. Яны вельмі цэняць наш давер, хочуць дасягнуць плёну, і мы ведаем, што ўсё ў іх атрымаецца.

Усе вучні Рыгора Антонавіча працуюць па спецыяльнасці і заў­сёды з удзячнасцю ўспаміна­юць бюро «Гарняк», дзе яны адчулі атмасферу творчасці.

– Я заўважыў, што вельмі эфектыўная работа ў тандэме, – гаворыць Рыгор Антонавіч. – Калі працуеш у пары, то не бывае сумна: ёсць з кім пагаварыць, абмерка­ваць ідэю, нават канкурыраваць. Гэта падагравае цікавасць да работы.

Два гады студэнцкае бюро «Гарняк» атрымлівае гранты Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь. Ёсць пэўнае фінансаванне, студэнты атрым­ліваюць грошы. Напрыклад, Ілья Баровік і Наста Шчыгельская з’яўляюцца адказнымі выканаўцамі па вельмі сур’ёзнай тэме даследаванняў для «БелАЗа».

Студэнцкае бюро «Гарняк» падтрымлівае цесныя сувязі з прадпрыемствамі, якія выпускаюць горнае абсталяванне (Салігорскі інстытут праблем рэсурсазберажэння з вопытнай вытворчасцю, «БелАЗ», «Ніва-Холдынг» і інш.). Гэта дапамагае разумець, якія рашэнні сапраўды актуальныя для прадпрыемстваў.

Студэнты-гарнякі спускаліся ў салігорскія шахты, бывалі ў Салігорскім інстытуце праблем рэсурсазберажэння з вопытнай вытворчасцю.

– Прадпрыемства ўзначаль­вае член-карэспандэнт Нацыя­нальнай акадэміі навук Віктар Якаўлевіч Прушак – чалавек вельмі адкрыты, творчы. Ён заўсёды падтрымлівае моладзь у плане пачынанняў. Ад усяго «Гарняка» я вельмі ўдзячны яму за плённае су­працоўніцтва, – гаворыць Рыгор Антонавіч. – Адзін з першых нашых гарнякоў Аляксандр Сяргеевіч Рамановіч зараз працуе генеральным дырэктарам «Ніва-Холдынга», і мы таксама вельмі эфектыўна ўзаема­дзейнічаем. Немагчыма дасяг­нуць значных вынікаў, седзячы толькі ва ўніверсітэце. Каб трымаць калектыў у пастаянным творчым пошуку, трэба жыць праблемамі вытворчасці і перспектывамі горнай справы.

Студэнцкае бюро «Гарняк» вельмі плённа супрацоўнічае і з замежнымі партнёрамі. Сёлета Санкт-Пецярбургскі горны ўніверсітэт (найстарэйшы тэхнічны ўніверсітэт Расіі) арганізоўвае летнюю школу для студэнтаў. Запрашэнне атрымаў і БНТУ, прычым гаспадары выдаткоўваюць сродкі на праезд, пражыванне і харчаванне беларускіх студэнтаў-гарнякоў. Днямі 50 лепшых прадстаўнікоў факультэта горнай справы і інжынернай экалогіі адправяцца ў Санкт-Пецярбург. Іх чакаюць два тыдні тэматычных лекцый, цікавых сустрэч з навукоўцамі і гарнякамі-практыкамі, а таксама насычаная культурная праграма.

Аўтар матэрыялу: Галіна Сідаровіч
Фота: Алег Ігнатовіч, з архіва герояў.